Kunst kan een bijdrage leveren aan een zinvolle en creatieve invulling van latere levensfasen. Kijk maar naar Piet voor en na een kunstactiviteit. Maar wat maakt nu dat kunst ‘werkt’? Wat zijn onderliggende principes? Kern is actieve betrokkenheid en participatie, zo blijkt uit een recent verschenen internationaal artikel in Art & Health van Yosheng Liu, Barbara Groot, Lieke de Kock, Christine Dedding en mijzelf. Andere belangrijke principes zijn verbondenheid, ontwikkeling, transformatie en menselijkheid.
Verbondenheid
Kunst is een sociale activiteit en maakt het mogelijk om anderen te ontmoeten, en je verbonden te voelen met een gemeenschap. Kunst kan zorgen voor een verdiepend contact. Een oudere vrouw die theater maakte: “Wat ik heel fascinerend vind is dat mensen waar ik normaal gesproken niet mee om zou gaan, waar ik niet mee in contact zou komen, dat dat toch zo’n bijzondere band schept. Omdat die laagjes afgepeld worden en je de kern van de medemens ziet zal ik maar zeggen. Dat heeft mij wel heel erg verbaasd, dat er een soort intimiteit kan ontstaan.”
Ontwikkeling
Kunst stimuleert mensen om zich te ontwikkelen, zowel persoonlijk als artistiek. Deelnemers ontdekken dat ze nog onvermoede talenten hebben, want het leren houdt niet op als je 65 bent. Een oudere dame die danste: “Ja het is vooral leuk om te merken dat je met je ouder wordend lichaam ook kan dansen. Terwijl, op video’s zie je allemaal jonge mensen tekeergaan, en nu leerden wij ook hoe je vanuit een draai je je op de grond laat vallen, in de duik. Het ziet er heup breek gevaarlijk uit. Maar als je dan de techniek krijgt, en je draait in een spiraal, ja, ineens lukt het je. Ja dat is kicken! Vooral om te merken dat dat oude lijf ook kan, en niet meteen in een gebroken botten achterblijft.”
Transformatie
Even in een andere wereld zijn, doordat de fantasie en verbeelding wordt geprikkeld.
Menselijkheid
Kunst biedt ontspanning, afleiding, even ontsnappen aan stress, problemen. Deze studie is gebaseerd op vijf kunstprojecten gericht geselecteerd uit negentien initiatieven in ons landelijk onderzoek naar de impact van kunst op het leven van ouderen. De kunstactiviteiten werden geleid door ten minste één kunstenaar, het aantal deelnemers aan de kunstactiviteiten varieerde van vijf tot 45. De deelnemers waren tussen de 50 en 104 jaar oud en hadden uiteenlopende behoeften aan zorg en ondersteuning. Onze studie omvatte meerdere kunstvormen zoals dans, zang en beeldende kunst. Voor deze studie interviewden we 30 ouderen en 10 kunstenaars.
De studie werd mogelijk gemaakt door ZonMw Programma Kunst in de langdurende zorg voor ouderen, Stichting RCOAK en Fonds Sluyterman van Loo. Met dank aan alle ouderen, kunstenaars en zorg- en welzijnsmedewerkers. De foto voor en na een kunstactiviteit is van Janine Schrijver.
Prof. dr. Tineke A. Abma
Directeur-bestuurder van Leyden Academy on Vitality and Ageing